Interpelacja do ministra zdrowia w sprawie zagrożenia zmniejszającą się liczbą pielęgniarek w polskich placówkach ochrony zdrowia
Różne środowiska lekarskie alarmują, iż w polskich placówkach ochrony zdrowia zaczyna brakować pielęgniarek i położnych. Problem zapewnienia odpowiedniej liczby średniego personelu medycznego występuje na oddziałach pooperacyjnych i onkologicznych. Należy przy tym podkreślić, iż źródłem tego problemu nie jest tylko wzmożony ostatnio wyjazd kadry medycznej do pracy za granicę. Tak naprawdę, na co wskazuje to środowisko zawodowe, problem tkwi w zmniejszającej się liczbie szkół kształcących w tym kierunku przy jednoczesnym wydłużeniu okresu nauki. Do tego dochodzi mało atrakcyjny system wynagrodzeń przy zwiększających się ciągle wymaganiach i konieczności stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Obecna sytuacja wymaga zatem opracowania systemowych rozwiązań, nie tylko działań doraźnych, ale kompleksowych, obejmujących złożoność występującego problemu.
Jakie kroki w tej kwestii Ministerstwo zamierza podjąć? Czy przygotowane są odpowiednie rozwiązania, zważywszy na fakt, iż problem coraz bardziej się pogłębia?
Poseł Waldy Dzikowski
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia – z upoważnienia ministra – na interpelację w sprawie zagrożenia zmniejszającą się liczbą pielęgniarek w polskich placówkach ochrony zdrowia
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację Pana Waldy Dzikowskiego, Posła na Sejm RP, dotyczącą zagrożenia zmniejszającą się liczbą pielęgniarek pracujących w polskich placówkach ochrony zdrowia, spowodowanego malejącą liczbą szkół kształcących do zawodu pielęgniarki oraz wydłużeniem cyklu kształcenia, przedstawiam następujące informacje.
Według zaleceń agendy Światowej Organizacji Zdrowia – Regionalnego Biura ds. Pielęgniarstwa i Położnictwa kształcenie pielęgniarek organizowane w dobie głębokich zmian społecznych w krajach europejskich powinno być zorientowane na zaspokojenie rosnącego zapotrzebowania społeczeństw na wysokiej jakości świadczenia zdrowotne udzielane przez pielęgniarki. Wśród obszarów praktyki o największym społecznym zapotrzebowaniu na te świadczenia należy wymienić: podstawową opiekę zdrowotną, opiekę nad dziećmi, osobami starszymi, przewlekle chorymi i niepełnosprawnymi. Aby sprostać wyzwaniom wynikającym z nowego podejścia do opieki zdrowotnej ukierunkowanej na promocję zdrowia, zapobieganie chorobom, współpracę w ramach interdyscyplinarnych zespołów, dostarczanie usług zdrowotnych w środowisku pacjenta, pielęgniarki potrzebują kształcenia i szkolenia.
Do lat dziewięćdziesiątych kształcenie pielęgniarek prowadzone było w 5-letnich liceach medycznych i 2-letnich szkołach policealnych. Do pierwszego typu szkół przyjmowano osoby po ukończeniu szkoły podstawowej, natomiast do szkoły policealnej – absolwentów szkoły średniej bez wymogu posiadania matury. W 1991 r. zamknięto nabór do liceów medycznych, a w roku szkolnym 1994/1995 wydłużono cykl kształcenia z 2 do 2,5 lat. Została opracowana nowa dokumentacja programowa zawierająca charakterystykę absolwenta szkoły pielęgniarskiej, w której zapisano wymagane umiejętności oraz opracowano programy nauczania uwzględniające zalecenia Międzynarodowej Rady Pielęgniarek oraz Światowej Organizacji Zdrowia.
W ramach dostosowywania kształcenia pielęgniarek do wymagań europejskich latach 1996-1999 wdrożono 3-letni program kształcenia w 10 wybranych szkołach pomaturalnych. Realizowany program był zbliżony do obowiązujących dyrektyw sektorowych Wspólnot Europejskich. Kształcenie pielęgniarek w pomaturalnych szkołach medycznych ulegało stopniowej likwidacji na rzecz wdrażania nowego modelu kształcenia, usytuowanego zgodnie z wymaganiami europejskimi w uczelniach wyższych i wyższych szkołach zawodowych.
Uwarunkowaniem zmian w systemie kształcenia pielęgniarek jest fakt, że zawód pielęgniarki w krajach Unii Europejskiej należy do zawodów regulowanych, tzn. objętych dyrektywami sektorowymi. Oznacza to, iż kształcenie pielęgniarek w krajach unijnych musi spełniać wymagania Rady Wspólnot Europejskich co do czasu i programu kształcenia
Dokumentami wyznaczającymi prawne podstawy transformacji systemu kształcenia pielęgniarek są:
1. europejskie porozumienie w sprawie szkolenia i kształcenia pielęgniarek sporządzone w Strasburgu dnia 25 października 1967 r., ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską w dniu 13 grudnia 1995 r. Porozumienie to wraz z załącznikiem Podstawowe Standardy Szkolenia i Kształcenia Pielęgniarek zobowiązuje Polskę do wprowadzenia programu kształcenia pielęgniarek zgodnego z wymaganiami Unii Europejskiej, gwarantującego wzajemne uznawanie dyplomów. Podstawowe wymaganie dotyczy okresu studiów, który nie może być krótszy niż trzy lata albo 4 600 godzin. Przynajmniej połowa czasu przeznaczona na naukę powinna być poświęcona na szkolenie praktyczne, czyli w kontakcie z człowiekiem zdrowym – chorym, a liczba godzin kształcenia teoretycznego nie powinna być niższa niż jedna trzecia całego programu;.
2. znowelizowana ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. Nr 16, poz. 169). Ustawa przenosi podstawową edukację pielęgniarek na poziom wyższych studiów zawodowych oraz wyższych magisterskich;
3. uchwała nr 76/2000 Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie określenia minimalnych wymagań programowych dla studiów magisterskich na kierunku ËpielęgniarstwoË oraz studiów licencjackich na kierunku ËpielęgniarstwoË (Dz.Urz. MEN, Nr 2/2000, poz. 17, 1.1; 1.2). Minimalne wymagania obejmują zestaw przedmiotów ogólnych, podstawowych i kierunkowych wraz z treściami programowymi i minimalną liczbą godzin, których realizacja jest obligatoryjna. Jest to część wspólna do realizacji przez wszystkie podmioty prowadzące omawiany kierunek studiów. Zapewniają one porównywalność programów studiów. Około 30% godzin dydaktycznych stanowi tak zwany obszar swobody pozostawiony do zaprogramowania przez uczelnię.
Odnosząc się do poruszonej przez Pana Posła kwestii dotyczącej zmniejszającej się liczby szkół kształcących pielęgniarki, należy stwierdzić, że na przestrzeni ostatnich kilku lat obserwuje się dużą dynamikę w tworzeniu na uczelniach kierunków kształcących w zawodzie pielęgniarki. W roku 2002 kształcenie w zawodzie pielegniarki prowadziło 18 uczelni (w tym 11 uczelni nadzorowanych przez Ministra Zdrowia oraz 7 uczelni nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego), w 2003 r. – 28 uczelni, natomiast w 2004 r. już 45 uczelni. Aktualnie 52 uczelnie posiadają uprawnienia do prowadzenia kształcenia w zawodzie pielęgniarki (w tym 11 uczelni nadzorowanych przez Ministra Zdrowia oraz 41 uczelni nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego). Jednocześnie z informacji uzyskanych z Ministerstwa Edukacji i Nauki wynika, iż nadal pojawiają się uczelnie zainteresowane utworzeniem kierunku pielęgniarstwo.
Omawiając zasygnalizowany problem wydłużenia okresu nauki w zawodzie pielęgniarki, należy stwierdzić, że od roku 1992 program kształcenia w szkołach pomaturalnych obejmował 2,5 roku – 5 semestrów, po ukończeniu których w celu uzyskania prawa wykonywania zawodu absolwent szkoły był zobowiązany do odbycia 12-miesięcznego stażu podyplomowego (który został wprowadzony w 2000 r.). Staż sprawiał, że cały cykl kształcenia w zawodzie pielęgniarki wynosił 3,5 roku.
Ustawą z dnia 3 lutego 2001 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 16 poz. 169) od roku szkolnego 2003/2004 wstrzymano nabór do szkół pomaturalnych dla pielęgniarek, co spowodowało, iż kształcenie w zawodzie pielęgniarki odbywa się wyłącznie na poziomie szkolnictwa wyższego. Kształcenie na kierunku ËpielęgniarstwoË – poziom licencjata, trwa 3 lata – 6 semestrów. Jednocześnie należy zaznaczyć, iż absolwent omawianych studiów jest zwolniony z obowiązku odbycia stażu podyplomowego, który miał miejsce w przypadku pomaturalnej szkoły pielęgniarskiej.
Reasumując, zmiany systemu kształcenia przeddyplomowego pielęgniarek w Polsce obejmują:
1. przesunięcie podstawowej edukacji pielęgniarek z poziomu policealnego na poziom wyższego kształcenia zawodowego,
2. wydłużenie okresu podstawowego kształcenia do lat trzech, zharmonizowanie z wymaganiami Unii Europejskiej,
3. wprowadzenie jednolitych pięcioletnich studiów magisterskich,
4. uzyskiwanie przez absolwenta tytułu zawodowego – licencjata/magistra pielęgniarstwa,
5. zmianę filozofii kształcenia z zawodowej na akademicką, charakteryzującą się między innymi głębszą podbudową teoretyczną w zakresie teorii pielęgniarstwa, nauk humanistyczno-społecznych, zapewnianą przez walory środowiska akademickiego, tj. wysoko kwalifikowaną kadrę dydaktyczną, intensywne badania naukowe, itp.
6. strategię kształcenia obejmującą dobrze skonstruowane programy, innowacyjne metody, pomoce dydaktyczne, a nade wszystko podmiotowość i odpowiedzialność studenta za wyniki nauczania.
Poruszony przez Pana Posła problem konieczności stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych jest wynikiem zapisu zawartego w ustawie z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. Nr 91, poz. 410). W oparciu o delegację powyższej ustawy Minister Zdrowia i Opieki Społecznej wydał 17 grudnia 1998 r. rozporządzenie w sprawie kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 161, poz. 1110). Obowiązujący system kształcenia podyplomowego oferuje różnorodność rodzajów kształcenia podyplomowego, w tym specjalizacje, kursy kwalifikacyjne, kursy specjalistyczne, kursy dokształcające, jak również dziedzin, w jakich prowadzone są specjalizacje i kursy kwalifikacyjne.
Uprawnienie do doskonalenia zawodowego i jednoczesny obowiązek stałego aktualizowania swojej wiedzy, zapisany w art. 10b ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, stały się niezwykle ważnym elementem systemu kontraktowania usług, gdzie w odniesieniu do świadczeniodawców istnieje konieczność posiadania określonych kwalifikacji.
Problemem dotyczącym doskonalenia zawodowego, który wymaga szybkiego rozwiązania przez Ministra Zdrowia, jest możliwość uzyskiwania uprawnień do realizacji pewnych świadczeń po ukończeniu szkolenia podyplomowego. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w rozporządzeniu z dnia 2 lipca 1997 r. w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego, oraz zakresu i rodzaju takich świadczeń wykonywanych przez położną samodzielnie (Dz. U. Nr 116, poz. 750) określił rodzaj świadczeń możliwych do wykonywania przez pielęgniarkę czy położną samodzielnie. Zmiana powyższego rozporządzenia mająca na celu uwzględnienie zakresu umiejętności pielęgniarki, położnej po ukończeniu szkolenia podyplomowego i spowodowane tym uzyskanie określonych uprawnień do realizacji świadczeń zawodowych znajdują się w planach legislacyjnych Ministra Zdrowia. Wprowadzenie zmian legislacyjnych w rozporządzeniu dotyczącym uprawnień pielęgniarek i położnych do realizacji określonych świadczeń w dużej mierze ułatwiłoby np. kontraktowanie świadczeń zdrowotnych przez pielęgniarki i położne. Dałoby także impuls do zmiany roli pielęgniarki, położnej i wzmocniłoby jej pozycję jako członka zespołu terapeutycznego.
Mając na uwadze fakt, że poziom edukacji pielęgniarek w Polsce nabiera strategicznego znaczenia dla sprawowania opieki zdrowotnej, pozostaje on we wspólnym obszarze stałej troski i odpowiedzialności sektora edukacji i zdrowia.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Anna Gręziak
